آب از دیرباز و به موازات حیات زاینده رود و به تناسب زمان و میزان کشت در نواحی مختلف مسیر آن، به روش های گوناگون تقسیم و قسمت می شده است. مثلا حق آبه ی قریه سده لنجان از زمان ها ی پیش به نسبت سایر مناطق بیشتر بوده و این حکایت از رونق کشت و کار برنج در سده لنجان دارد.لذا دراین خصوص به طومار شیخ بهایی رحمت الله علیه نگاهی گذرا می ا ندازیم.
طومار منتسب به شیخ بهائی
طبق قانون های آب، حقابه هایی که از قدیم موجود است ملاک تقسیم آب می باشد. یکی از این حقابه ها، مشهور به (طومار شیخ بهایی) است. قوانینی در زمان صفوی تنظیم و تکمیل شد، که البته این قوانین گویی قبل از زمان هخامنشیان و از زمان مادها پایه گذاری شده بود و در زمان صفوی شاید به نوعی، بسته به تغییرات مصرف، به روز و نو شده به هر حال این طومار کاملا منطبق بر علم (هیدرولوژی ) نگاشته شده تا آنجا که می گویند «در آن سهم هر گل سرخی هم شخص بوده و سندی خدشه ناپذیر برای تقسیم آب زاینده رود بوده که طی سالهای اخیر خدشه ای بر آن ساختند و حاصل آن را اصفهانی ها هر روز با غمی جانکاه نظاره گر هستند. در این طومار همه ی آب رودخانه به ۳۳ سهم کلی و ۲۷۵ سهم جزئی تر، میان ۷ بلوک آبخور، که از حدود ۷۰ کیلومتری غرب اصفهان تا ۱۲۰ کیلومتری شرق این شهر ادامه داشته و تقسیم شده است. طومار در سالهای عادی و تر سالی ها دوره ی تقسیم آب را ۱۶۵ روز تعیین کرده است که از هفتاد و پنجم نوروز آغاز و سی ام آبان پایان می یابد. در سال های خشک دوره آب ۱۹۵ روز بوده که از چهل و پنجم نوروز آغاز و سی ام آبان پایان می گرفته. در این طومار آب زاینده رود ۳۳ سهم کلی تقسیم و به شرح زیر است: لنجان ۶ سهم،ا لنجان ۴ سهم، ماربین ۴ سهم، جی ۶ سهم، کرارج ۶ سهم، براآن ۴ سهم و رودشتین ۶ سهم. این سهام بر اساس تعداد روستا، صحرا، مادی، جوی به سهام فرعی و جزئی تقسیم شده است. برای هر سهم ۵ روز و جمعا ۱۶۵ روز در نظر گرفته شده است. تنها استثناء بلوک کرارج و براآن است که جمعا ۷ سهم اصلی را دارند و مطابق طومار به جای ۳۵ روز ۷ روز حق برداشت دارند و ۲۸ روز بقیه به لنجان والنجان اضافه شده است. طبق طومار حقا به داران جزء سرجوق را انتخاب می کردند که آنها زیر نظر کدخدا فعالیت می کردند یک یا چند مادی یک نفر مسئول به نام مادی سالار داشتند که منافع روستاهای تحت پوشش را نمایندگی می کرده. سرجوق ها زیر نظر مادی سالار بودند و نمایندگان ۳۳ سهم کل (مادی سالارها) میراب کل را انتخاب و به دیوان پیشنهاد می دادند. ۲۷۸ نفر هم به عنوان قاصد از بین افراد متاهل انتخاب و از حق به داران زیردست حقوق میگرفتند و با بازدیدها و مستمر جریان آب از سر دهنه ها ی مادیهای رعایت مقررات طوماری را کنترل میکردند«ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ابن رسته» در کتاب خود (اعلاق النفسیه قرن سوم ه.ق) می نویسد. آب اصفهان از رودخانه ای به نام «زرین رود» به دست می آید که از بهترین آبهاست و از سرچشمه، که یکی از روستاهای اصفهان است تا مرکز شهر ۳۰ فرسنگ فاصله دارد. مفصل بن سعدبن حسین مافروخی اصفهانی در کتاب محاسن اصفهان که درز مان صدارت خواجه نظام الملک طوسی می زیسته (۴۶۸-۴۵۶) آمده است. بزرگترین و پر برکت ترین بلوک اصفها ن لنجان (النجان) است که به چهار
ناحیه ی آیدوغمیش، اشیان اشتراگان وگرکن تقسیم شود و هر یک روستاهای متعددی دارند که سده لنجان جزو بلوک ایشان است. در طومار شیخ بهایی نیز سهم آبه ی سده لنجان از دهات همجوار بیشتر تعیین گردیده» (میر سیدعلی جناب در کتاب الاصفهان صفحه ی ۵۶۱ آورده است. مادی های دست راست رودخانه را نام برده و برای سده لنجان چهار مادی و برای مبارکه و ورنامخواست هر کدام را یک مادی تعریف کرده است) و هنوز هم پابرجاست. علامه دهخدا نیز در لغت نامه ی خویش (جلد دهم، فرهنگ جغرافیای ایران) درباره ی سده لنجان چنین نوشته است: سده ی قبصه ای است از بخش فلاورجان اصفهان در ۲۵ هزار گزی جنوب باختر فلاورجان، دارای هوای معتدل و ۳۸۳۶ تن سکنه، آب آنجا از زاینده رود است و ۱۵ باب دکان دارد و محصولاتش گندم، جو، برنج و حبوبات و سردرختی های سیب، زردآلو، آلوچه و آلو است و اهالی به کشاورزی و مختصری گله اری گذران می کنند.
به روایت از افراد مسن ومعمر شهرنیز در گذشته از طرف دولت مامورانی جهت مراقبت از جوب و مادی هایی که آب را تقسیم می کرده اند منصوب تا هر روستا سهم خود را بر دارد، نیزوجود داشته که به اسامی قاصد و میراب وسرجوقوق مشهورند. میراب را همان طور که از اسم آن پیدا است و (امیر آب) نام دارد و مسئول مستقیم و نماینده ی دولت و استان بودتا آب کافی به اصفهان و زیر دست برسد. او قاصد را تعین می کرده تا به سر جوی ها و مادی ها سرکشی کند تا آب اضافی باز نکنند و آب بیشتری به زیر دست ها برسد. علیمراد بیگی ریزی یکی از این قاصدهاست که مرتب به سده لنجان سرکشی می کرد.
تعداد بازدید این مطلب :257
